วิตามินและผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร

วิตามินคือสารอาหารที่มีความจำเป็นต่อร่างกายในการเปลี่ยนอาหารให้เป็นพลังงาน รวมทั้งการสร้างเนื้อเยื่อและการซ่อมแซมส่วนต่างๆของร่างกายก็จำเป็นต้องใช้วิตามินเป็นตัวขับเคลื่อนปฏิกิริยาทางชีวเคมีของเซลล์ ร่างกายต้องการวิตามินในปริมาณที่น้อย ส่วนใหญ่ได้จากอาหารที่เรารับประทานในแต่ละวัน วิตามินส่วนน้อยร่างกายสามารถสร้างขึ้นเองได้ เช่น วิตามินดี และเค วิตามินบี 7 หรือไบโอติน ผู้ที่ควรได้รับวิตามินเสริม ได้แก่ เด็กและสตรีมีครรภ์ ผู้ป่วยและผู้ป่วยพักฟื้น ผู้สูงอายุ ผู้ที่มีปัญหานอนไม่หลับหรือพักผ่อนน้อย ผู้ที่ขาดสารอาหารหรือมีปัญหาเรื่องการดูดซึมสารอาหาร ผู้ที่ทานมังสวิรัติ ผู้ที่ดื่มแอลกอฮอล์หรือสูบบุหรี่

วิตามินมีทั้งหมด 13 ชนิด แบ่งเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ วิตามินที่ละลายในน้ำ (วิตามินบี และ ซี) และวิตามินที่ละลายในไขมัน (วิตามิน เอ ดี อี และเค) วิตามินที่ละลายในน้ำหากร่างกายได้รับในปริมาณที่มากเกินไปจะถูกขับออกทางปัสสาวะและเหงื่อจึงจำเป็นต้องได้รับจากอาหารทุกวัน ส่วนวิตามินที่ละลายในไขมันจะถูกเก็บสะสมไว้ในเนื้อเยื่อไขมันหากร่างกายได้รับในปริมาณที่มากเกินไปจะถูกเก็บสะสมมากขึ้นจนถึงระดับที่เป็นพิษได้

ลองมาดูกันว่าวิตามินแต่ละชนิดพบได้ในอาหารประเภทไหน และปริมาณที่คนไทยอายุตั้งแต่ 6 ปีขึ้นไปควรบริโภคประจำวัน (Thai Recommended Daily Intake หรือ Thai RDI) เป็นเท่าไหร่ ได้จากตารางข้างล่าง

*บัญชีหมายเลข 3 แนบท้ายประกาศกระทรวงสาธารณสุข (ฉบับที่ 182) พ.ศ.2541

แร่ธาตุ

แร่ธาตุมีความสำคัญต่อการดำรงชีพของมนุษย์ เช่น เป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างร่างกาย ช่วยรักษาสมดุลของอิเล็กโตรไลท์ ช่วยการทำงานของกล้ามเนื้อ เป็นองค์ประกอบของกระดูก เม็ดเลือดแดง เป็นต้น ช่วยการทำงานของระบบเอ็นไซม์ต่างๆ ในกระบวนการทางชีวเคมีมากมายที่เกิดขึ้นในร่างกาย ทำให้ร่างกายสร้างพลังงานจากอาหารที่รับประทานเข้าไปเพื่อให้เซลล์นำไปใช้และร่างกายดำรงอยู่ได้

แร่ธาตุแบ่งเป็น 2 ประเภท ได้แก่ แร่ธาตุที่ร่างกายต้องการในปริมาณมาก เช่น แคลเซียม แมกนีเซียม ฟอสฟอรัส โซเดียม คลอไรด์ โปแตสเซียม และแร่ธาตุที่ร่างกายต้องการในปริมาณน้อย เช่น เหล็ก ไอโอดีน สังกะสี ทองแดง แมงกานีส ซีลีเนียม ฟลูโอไรด์ โมลิบดินัม โครเมียม

แร่ธาตุจะพบในอาหารทั่วไป และโดยส่วนใหญ่จะไม่พบการขาดแร่ธาตุ ยกเว้นในสภาวะที่ร่างกายมีความต้องการแร่ธาตุเพิ่มขึ้น เจ็บป่วย หรือมีความบกพร่องในการดูดซึม

ตารางข้างล่างแสดงปริมาณแร่ธาตุที่คนไทยอายุตั้งแต่ 6 ปีขึ้นไปควรบริโภคประจำวัน (Thai Recommended Daily Intake หรือ Thai RDI)

ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร

ตามประกาศ กระทรวงสาธารณสุข (ฉบับที่ 293) พ.ศ.2548 เรื่อง ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร หมายความว่า ผลิตภัณฑ์ที่ใช้รับประทานนอกเหนือจากการรับประทานอาหารตามปกติ ซึ่งมีสารอาหารหรือสารอื่นเป็นองค์ประกอบอยู่ในรูปเม็ด แคปซูล ผง เกล็ด ของเหลว หรือลักษณะอื่น ซึ่งไม่ใช่รูปแบบอาหารตามปกติ (conventional foods)

สารอาหารหรือสารอื่น หมายถึง

(1) วิตามิน กรดอะมิโน กรดไขมัน แร่ธาตุ และผลิตผลจากพืชหรือสัตว์

(2) สารเข้มข้น สารเมตาโบไลท์ ส่วนประกอบ หรือสารสกัดของสารใน (1)

(3) สารสังเคราะห์เลียนแบบสารตาม (1) หรือ (2)

(4) ส่วนผสมอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างของสารใน (1) (2) หรือ (3)

(5) สารหรือสิ่งอื่นตามที่สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาประกาศกำหนดโดยความเห็นชอบของคณะกรรมการอาหาร

ผลิตภัณฑ์อาหารที่สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาได้พิจารณาอนุญาตไปทั้งหมดจัดเป็นกลุ่มใหญ่ๆ ได้ 6 กลุ่มดังนี้¹

1. วิตามิน
2. แร่ธาตุ
3. กรดอะมิโน
4. กรดไขมัน เช่น กรดไขมันโอเมก้า 3 กรดไขมันโอเมก้า 6
5. ผลผลิตจากพืช เช่น โอลิโกฟรุกโตส เพกติน ใยอาหาร สารสกัดเมล็ดองุ่น
6. ผลผลิตจากสัตว์ เช่น ผงหอยนางรม สารสกัดจากเปลือก- สัตว์ทะเล น้ำมันปลา กระดูกอ่อนปลาฉลาม

ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารเป็นอาหารที่ได้รับการกำหนดคุณภาพหรือมาตรฐานและฉลากต้องได้รับอนุญาตก่อนนำไปใช้ ดังนั้นผู้บริโภคจึงควรตรวจสอบก่อนซื้อผลิตภัณฑ์เสริมอาหารว่าผู้ผลิตหรือผู้นำเข้าได้รับอนุญาตหรือยัง และควรอ่านฉลากผลิตภัณฑ์ก่อนบริโภค ไม่ควรหลงเชื่อคำโฆษณาอวดอ้างสรรพคุณหรือการบอกต่อโดยไม่มีหลักฐานที่ชัดเจน การใช้ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารควรพิจารณาจากความต้องการของร่างกายว่าจำเป็นหรือไม่ สามารถได้รับจากอาหารที่รับประทานทุกวันหรือไม่ ควรปรึกษาแพทย์และเภสัชกรก่อนรับประทานเป็นประจำ

¹ ดารณี หมู่ขจรพันธ์ นักวิชาการอาหารและยา 9 ชช.ด้านความปลอดภัยของอาหารและการบริโภคอาหาร สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา For Quality Vol.14 No.123 หน้า 090-093